Drugarice i drugovi uvaženi gosti , čini mi veliko zadovoljstvo i čast da vas danas ovdje na ovom našem najznačajnijem istorijskom mjestu mogu pozdravitii i čestitati vam ovaj naš veliki jubilej .
Činim to u ime nekada brojnog članstva KP i SK BiH koja je imala preko 425.450 članova,
Činim to i u ime preživjelog i sadašnjeg Saveza komunista BiH.

Namjera mi je da vas danas koliko je to uopšte moguće, makar djelimično, pokušam podsjetiti na najznaćajnije istoriske vrijednosti i rezultate naše partije u vremeno borbe protiv fašizma i istovremeno vođenja N O B u Drugom svjetskom ratu.
Konsolidacija i obnova naše Partije od 1937 do 5. zemaljske koferencije koja je održana u Zagrebu od 19. do 23. oktobra 1940god. i izborom novog rukovodstva na čelu sa drugom Titom su veoma kvalitatnim analizama unutrašnjih i međunarodnih prilika, jasno odredili svoje mjesto i ulogu u nastupajućoj kataklizmi Drugog svijetskog rata. Ta sposobnost i realnost u procjeni i donešeni program za pripremi odbrane Jugoslavije potvrđuje i odluka o osnivanju Vojne komisije pri CK KPJ. Drug Tito zaključije rad 5. koferencije rečenicom „ Drugovi, nalazimo se pred odlučujućim danima, sada naprijed u konačnu borbu. Slijedeću našu koferenciju moramo održati, u slobodnoj zemlji i od tuđina i od kapitalista“. Ta njigova izjava je data 5.5 mjeseci prije zvaničnog napada na Jugoslaviju). Kada su počeli pregovori između Kraljevine Jugoslavije i Njemačke o pristupanju Trojnom paktu, KPJ je pozvala narodne mase na otpor izdajničkoj vladii i izdala proglas sa slijedećim sadržajem: „Još je vrijeme da spase nezavisnost, još je vrijeme da se pomrse protivnarodni planovi izdajnika naroda... Organizujmo protestne skupštine i mitinge! Neka se slije narodna snaga u jedan narodni front, u borbu za ostvarivanje tih zahtjeva i naša će sloboda i nezavisnost biti osigurana“.
Ovaj poziv partije na demonstracije su organizovano počele 24. 25. 26. marta 1941 god. u Kragujevcu i Kraljevu i mnogim drugim mjestima Jugoslavije a najmasovnije u Beogradu 27. marta gdje je prisustvovalo oko 100.000 demostranata na kojima su govorili naši odabrani članovi i tako dobili potreban legimitet. Kao rezultat ovih demonstracija 27. marta je izbio vojni puč i promjena vlade. Na ovim skupovima je a posebno u Beogradu uz oko 100.000 su govorili inaši istaknuti revolucionari čime je partija dobijala svoj legimitet . Ovi događaji su podstakli vojni puč i imenovanje nova vlade. U nadi da će nova vlada organizovati odbranu zemlje a prema svojim opredjeljenjima rukovodstvo partije je sve svoje članove, vojne obvenike uputila da se odazovu odbrani zemlje i tako ostvaruju partijska opredjeljenja za odbranu Jugoslavije. Tada vodeće buržoaske snage su odbile uslugu komunista o čemu je Tito obavjestio Kominternu. Ovi događaji nisu iznenadili Hitlera iako su mu značajno odgodili planirani napad na SSSR.
Samo poslije 10 dana Hitler je prešao na ostvarivanje ranije donešenog plana o munjevitom i trajnom rušenju zajednice Balkanskih naroda pa je 6. aprila sa najsnažnijom eskadrilom bombardovao Beograd i sa 50 divizija rušilački primorao Jugoslaviju na kapitulaciju 17 aprila 1941 godine. Dva dana ranije t.j.15 aprila kralj i njegova vlada su preko Pala i Nikšića napustili zemlju.
Već 10. aprila Njemačka i Italija su proklamovale novu fašističku državu NDH. Istoga dana u Zagrebu je održana sjednica Političkog biroa CK KPJ na kome je izvršena najnovija analiza uzroka nastale katastrofe i potvrđena neizbježnost sukoba fašizma sa SSSR i ostatkom svijeta.za što treba što prije stvatati uslove za našu narodno oslobodilačku borbu. Pri CK KPJ je imenovan novi Vojni komitet i donešena odluka da se rukovidrtvo partije preseli u Beograd. Komadanjem i podjelom Jugoslavije 29.aprila, Hitler je Srbiju proglasio svojim posebnim interesnim i okupacionim zonom i imenovao svoju komesarsku kvislinšku vladu na čelu sa Milanom Nedićem nekadašnjim ministrom unutrašnjih poslova, poznatim stručnjakom za likvidaciju komunista. Najavljene su najstrožije represivne mjere gdje će za svaku nelojalnost ili za ubistvo svakog Njemačkog vojnika usljediti drastične odmezde i likvidacija 100 stanovnika Srbije.
U Prvomajskom proglasu, CK KPJ je uputio poruku radničkoj klasi i narodima Jugoslavije, da će KPJ još odlučnije organizovati i voditi borbu protiv okupatura i domaćih izdajnika i boriti se protiv raspirivanja nacionalne mržnje i za bratstvo svih naroda u Jugoslaviji i na Balkanu.
U maju 41. god. je održano veoma uspješno savjetovanje Politbiroa CK KPJ sa svim predstavnicima i rukovodiocima partija iz Slovenije , Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore i Vojvodine sa namjerom da se partija prilagodi novo nastalim uslovima i novom programu rada komunista u Jugoslaviji. Rasparčana Jugoslavija nemože biti razlog za nastavak daljeg i odlučnog i jedinstvenog djelovanja u zajedničkoj borbi za njeno oslobođenje i novi demokratski preobražaj. Dogovoreno je da se dobije saglasnost od bivših parlametarnih stranaka za njihovo učešće u oslobodilačkom ratu. Takođe je dogovoren organizovaniji prijem novih članova u partiju iz redova već dokazanih revolucionara, omladinaca i seoskog stanovništva. Razmatrana su i konkretna pitanja metoda, sadržaja i načina priprema i osposobljavanja boraca i logistike u organizovanju ustanka.
Na sam dan napada Njemačke na SSSR 22. juna Polit biro CK KPJ je održao sjednicu i donio odluku da se odmah pristupi pokretanju oružane borbe protiv okupatora. Ova borba treba da strategiski izreste u svenarodni partizanski ustanak za oslobođenje i društveni preobražaj Jugoslavije. U proglasu narodima Jugoslavije koji je tim povodm izdat se kaže: „V i koji stenjete pod okupatorskom čizmom, svi vi koji ljubite slobodu i nezavisnost, koji nećete fašističkog robstva—znajte da je kucnuo čas borbe za vaše oslobođenje od fašističkog osvajača... Proleteri sviju krajeva Jugoslavije, na svoja mjesta—u prve borbene redove oko vaše avangarde, KP Jugoslavije! ... Spremajte se hitno za posljednji i odlučni boj! Uništavajte fašiste!“.
27 juna CK KPJ je umjesto dotadašnjeg Vojnog komiteta formirao Glavni štab NO i POJ a za komadanta imenovao Josipa Broza Tita. U tim odlučujućim danima Tito sa saradnicima razrađuje koncepciju razvoja oružanog ustankau, po formi partizanskog rata i izdaje uputstva za formiranje i način djelovanja partizanskih odreda, koje treba stvarati, od već iskusnih diverzantskih grupa i odreda.
4. jula 1941 god. na sjednici Politbiroa CK KPJ je Beogradu donesena je odluka o dizanju ustanka u Jugoslaviji i otpočinjanju oružanih borbi. O tome su odmah obavještena sva nacionalna i pokrajinska rukovodstva KPJ i upućeni pojedini članovi Vrhovnog štaba i odabrani aktivisti da na terenu kao instruktori pomognu i uspostave veze kako bi se sve odluke i međusobne bolje sprovodile. U Beogradu pri Vrhovnom štabu su ostali Tito, Ivan Milutinović, Aleksandar Ranković i Ivo Lola Ribar.
Paralelno je sa aktivnostima partije, je veoma aktivno radio i SKOJ, koji je već prerastao u revolucionarnu i modernu antifašističku organizaciju mladih, čiji je Generalni sekretar Ivo Lola Ribar bio i član Vrhovnog štaba..
Na poziv KPJ članovi SKOJ-a su među prvima otišli u partizanske odrede i sačinjavali 70 do 80 % partizanskog sastava, a značajan broj njih su postali značajni vojni i partijski rukovodioci. Smatra se da je u toku NOR i revolucije preko 100.000 članova SKOJ-a poginulo .
Samo nekoliko detalja iz vremena od ulaska okupatorskih snaga u Jugoslaviju do konačne odluke o dizanju opštenarodnog ustanka 4. jula 1941 god. (3 mjeseca) :
---.15. aprila su Njemačke snage iz Zvornika stigle na Pale i zarobile Vrhaovnu komandu vojske Kraljevine Jugoslavije, zatim su sišle u Sarajevo i potpisale kapitulaciju Jugoslovenskih snaga u BiH.
---.17 aprila je u Beogradu potpisana kapitulacija jugoslavanske vojske.
--- 17 aprila je poglavnik NDH Ante Pavelić izdao naredbu o uvođenju vanrednih sudova o presudama po kratkom postupku i pozvao ustaše na uništenje srba, jevreja i cigana..
--- 27.aprila je Hitler boravio u Mariboru i izdao naredbu da se protjeraju svi slovenci iz Štajreske i Koruške a u maju ja donešena odluka da se iz Slovenije protjera 260.000 slovanaca. --- 4. maja Hitler je izjavio da su njemačke snage u Jugoslaviji zarobile 6.298 oficira i 337.864 podoficira i vojnika srpske i slovenačke narodnosti i da su sprovedeni u koncenrtacione logore.
--- 22 juna njemački vojni zapovjednik za Srbiju, je naredio Milanu Aćimoviću ministru unutrašnjih poslova Srbije da noću između 22 i 23 juna pohapsi sve komunoste Beograda i učesnike građanskog rata u Španiji. Isto važi i za gradove Niš, Kragujevac, Užice, Čačak i rudnike Rtanj, Trepča i Bor.

Od završetka 5. koferencije KPJ u Zagrebu pa do 4. jula Dana ustanka naroda Jugoslavije u trajanju od oko 8,5 mjeseci u veoma složenim , teškim i neizvjesnim okolnostima je naša partija veoma odgovorno ostvarivala svoje programske ciljeve i zadatke.
Nastavila je organizaciono o kadrovsko jačanje i osposobljavanje osnovnih, opštinskih, gradskih, srezskih , okružnih i pokrajinskih organizacija i organa KPJ i uspostavljanju što bržu i sigurniju unutar partijskihu koordinaciju i konspirativnih veza.
Upućivala je predstavnike organa partije i vojnih komiteta na određena mjesta da putem savjetovanja pomognu u pripremama za dizanje ustanka.
Posvetila je veću pažnja odabiru i osnivanju seoskih povjerenika , ćelija i organizacija KPJ.
Značajne aktivnosti su vođene oko prikupljanja oružja, opreme, obuke u rukovanju i sanitetski kursevi.
Osnivane su Vojne komisuje i rukovodstva na svim nivoima organizacionih struktura, ali i diverzanske i udarne grupe za obavljnje specificnih zadataka.
Prikupljane su značajne obavještaje i informativne procjene oko veličine, strukture i važnosti neprijateljskih snaga.
Praćena je aktivnost i uloga domaćih sluga okupatorai hjihove uloge u masovnim pokoljima i ubistvima nedužnog stanovništva i obezbjeđivana moguća zaštita i pomoć u zbjegovima.
Brojni su primjeri blagovremeno izvršenih priprema i iskazane spremnosti za dizanja ustanka.
Poznate su nam okolnosti i zvanični datumi dizanja ustanaka po republikama : 7. juli u Srbiji, 13. juli u Crnoj Gori , 22 juli u Sloveniji, 27 juli u Bosni i Hercegovini i Hrvatckoj i 11. oktobar u Makedoniji mada je samoodbrandbenih oružanih sukoba bilo i ranije a posebno u NDH.
Rezultati svih pripremnih radnji naše partije su bili očigledni u prvim danima NOB-a. Veliki dijelovi naših teritorija u kojima gotovo čitava zapadna Srbija , Crna Gora , Bosanska Krajina, Kordun, Lika do Knina su u velikom i tradicijonalnom borbenom zanosu za kratko vrijeme bili oslobođeni i stavljeni pod našu potpunu kontrulu. To je bila jedina i velika oslobođena teritorija u porobljenoj Evropi.
Taj furiozni početak, dobro organizovano i primjereno vođenje oružane borbe, stečena iskustva i samopouzdanje, su bili motiv u svim budućim i nadčovječanskim borbama. Drugi jednako važan motiv je bio, jasni ciljevi borbe u stvaranju nove i pravednije zajednice Jugoslavenskih naroda koje je partija godinama nosila u svom programu, a Tito konstantno ponavljao:
„Naša narodnooslobodilačka borba nebi bila istovremeno i tako uporna i uspješna kada u njoj narodi nebi vidjelii konačnu pobjedu nad onima koji su ih do sada ugnjetavali, i ponižavali. Narodnooslobodilačka borba bi bila samo fraza i prevara da u sebi nenosi borbu za slobodu, jednakost, ravnorpavnost i bratstvo svih njenih bratskih naroda“.
Bili smo sami , bez razumjevanja užeg i šireg okruženja, gladni , goli i bosi, sa i desotruko brojnijim i naoružanijm neprijateljima i domaćim izdajnicima koji su nametali, umjesto antifašističkog, građanski rat. Ogromna materijalna razaranja i ljudske žrtve kroz neprijateljske ofanzive koje svaka za sebe može poslužiti za izučavanje dokle sve mogu okupatori i bolesni umovi ići dabi ostvarili svije sulude namjere. Isto tako se mogu izučavati karekteristike i nadčovječanske napore žrtava fašizma, spremnih da brane svoj biološki opstanak i slobodu. Naša i svijetska istorijografija je odredilia naše mijesto, žrtve i zasluge u četvorogodišnjoj borbi protiv fašizma u Drugom svijetskom ratu.

Poznate su činjenice da su se najsudbonosnije i naj krvavije bitke i fašističke ofanzive vodile u centralnim dijelovima Jugoslavije t.j. u B i H gdje su najduže boravila rukovodstva NOB-a.
U Trećoj neprijateljskoj ofanzivi na Kozari koja je trajala oko 40 dana u julu 1942god. nijemci i utaše su natjerali u svoj obruč 3.000 boraca , 500 ranjenika i oko 60.000 izbjeglog stanovništa potkozarja pred ustaškim zločinima. Partizani su uspjeli probiti obruč i izvući oko 20.000 izbjeglica a neprojatelji su oko 60.000 zarobili odveli u Jasenovački logor. Ostali su poginulu u borbama ili pobijeni u zbjegovima.
Četvrta neprijateljska ofanziva je planirana u Rimu i Zagrebu, počela od Karlovca 20. januara a završila na Neretvi u martu 1943 god.. Zadatak veoma brojnih i dobro naoružanih Talijanskih, Njemačkih, domobranskih i ustaškuh i četničkih vojnih formacija je bio, zatvoriti obruč od Knina, oko Bosanske krajine i u toj velikoj slobodnoj treitoriji i Bihaćkoj republici u kojoj se nalazio Vrhovni štab, CK KPJ i sve strukture Prvog zasjedanja AVNOJ-a, ali i centralne bolnice NOV I PO, na Petrovoj gori, Grmeču, Čemernici i.t.d. Vrhovni štab je naredio da dio proletarskih i udarnin brigada čiste terene prema jugu i omoguće povlačenje oko 4.000 ranjenika i 80.000 izbjeglica preko Gornjeg i Donjeg Vakufa prema Prozoru i Jablanici, Hercegovini i Crnoj Gori. Naše ostale vojne formacije su morale danonoćno po vilikoj zimi zadržavati neprijetelja i braniti slobodne teritorije, Zbog teških i herojskih borbi i uspješnih manevara naših jedinica, ova ofanziva je sa pravom nazvana najhumanijom bitkom u drugom svjetskom ratu, bitkom za ranjenike.
Ona ja definitivno razotkrila strategiju četnika sluga okupatora, protiv komunista.
Peta neprijateljska ofanziva nazvana „Bitka na Sutjesci“, koja je opet studiozno pripremana da konačno uništi Vrhovni štab i rukovodstva antifašističke i NOB u kojoj je odnos broja boraca bio 120.000 okupatoskih vojnika i domaćih izdajnika, naprema 19.000 naših boraca i 4.000 ranjenika ili 6 na jednoga, dovoljno govori o namjerama neprijatelja, neračunajući tu na najsavremenije naoružanje i opremu i na odličnu borbenu logistiku koju su okupatori imali.
Bila je to naša najneizvjesnija i najteža bitka iz koje smo izašli kao pobjednici uz ogromne ljudske žrtve. Tito je bio jedini vrhovni komadant u drugom svjetskom ratu, koji je bio prisutan na prvim borbenim linijama uz svoju vojsku, ranjenike i izbjeglice na kojima je i sam bio ranjen 9. juna 1943 god.
Njemački komadant ove vojne operacije je poslije neuspjeha svojoj komandi dao pisminu izjavu:
„Tok borbe je pokazao da su komunističke snage, pod Titovom komandom, odlično organizovane,vješto vođene i da raspolažu borbenim moralom koji izaziva čuđenje. Njegovo komandovanje je bilo izvanredno gipko i u odbrani aktivno...Nesumljivo je da su komunisti veoma žilav protivnik, kome je dorasla samo jedinica opremljena i naoružana svim potrebama za vođenje borbe u planinama i naviknuta na najveće fizičke napore“.
I na kraju drugarice i drugovi i uvaženi gosti dozvolite mi da po našem običaju budem skromno i lokal patriota i naglasim da naša Bosanska krajina čini ¼ ukupne teritorije BiH a da je sa tako malog prostora iznjedrila preko 20.000 ponosnih i hrabrih partizanskih i antifašističkih boraca svrstanih u 20 krajiških herojkskih i udarnih brigada a naš grad Banja Luka je dao 21 Narodnog heroja kao i Bos. Petrovac, Drvar. Prijedor itd.
Na našim prostorima su se vodila velika borbena dejstva i ofanzive i donosile sudbonosne, narodn oslobodilačke i političke odluke za budućnost naše zajedničke otadžbine.
Isto tako želim podsjetiti da su komunisti našeg grada, sreskog, okružnog i pokrainskog komiteta časno i među prvima, najdosljednije izvršili pripreme za dizanje ustanka. To potvrđuje činjanica da je za tri dana bila oslobođena teritorija od Banja Luke preko Bos, Krajine, Korduna i Like do Knina što je predstavljalo najveću slobonu teritoriju u porobljenoj Evropi u julu 1941 god.

Banja Luka 05 .04. 2019 god.