ARTEL GEOPOLITIKA by www.artel.co.yu

office@...
Datum:16 juli 2002

Aleksandar KONOVALOV: BUDUCNOST NATO: RENESANSA
ILI "MRTVA PRIRODA"

Moskva, 15. jula 2002
RIA "Novosti"
Aleksandar KONOVALOV, predsednik Instituta za strateske
procene

Na prvi pogled, odgovor na pitanje iz naslova izgleda
sasvim logicno, narocito danas, posle odrzanog u Letoniji
dvodnevnog samita "Riga 2002: most prema Pragu", na kome su
ucestvovali rukovodioci zemalja "Viljnuske desetorice" -
drzava koje su izrazile zelju da se ukljuce u NATO.
Vazno je da je u svojstvu jedinstvenog posmatraca na samit
u Rigu pozvan i predstavnik Ukrajine, ciji
visokopostavljeni politicari sve otvorenije govore o
ukljucivanju u alijansu i to oznacavaju kao dugorocni cilj
drzave. Dakle, onih koji zele da se ukljuce u NATO ima vise
nego dovolojno, a njihov broj se stalno povecava. Alijansa
radi na uspostavljanju novih odnosa sa Rusijom u okvirima
"dvadesetorice" i dalje u sustini ostaje jedina, najmocnija
i najaktivnija medjunarodna vojno-politicka organizacija na
evroatlantskom prostoru. A sve to kao da svedoci o procvatu
i svetloj buducnosti NATO.
Medjutim, realnost nije bas onakva kakvom se cini ni za
samu organizaciju, niti za zemlje koje hrle da popune njene
redove. Medju mnogobrojnim zakljuccima koji su izvedeni
posle 11. septembra 2001. godine jedan od najnespornijih
jeste: svi medjunarodni instituti - OUN, OEBS, NATO itd. -
koji su stvarani radi osiguravanja medjunarodne
bezbednosti, pokazali su se apsolutno nesposobnim da izadju
na kraj sa principijelno novim rizicima i opasnostima po
medjunarodnu bezbednost. To se odnosi i na NATO u prvom
redu.
Mogli bismo smatrati "ironijom istorije" to sto je po prvi
put za sve vreme postojanja alijanse clan 5 - zajednicko
odbijanje agresije protiv jednog njenog ucesnika -
iskoriscen kada je napadu podvrgnuta teritorija SAD. Ali je
jos neocekivanije i, verovatno, tragicnije za sudbinu
alijanse to, sto je Amerika prakticno odbila pomoc
saveznika. Druga, ne manje tuzna za alijansu cinjenica
jeste ta, sto Sjedinjene Americke Drzave demonstriraju sve
vecu sklonost ka jednostranim, a ne kolektivnim akcijama.
Amerika nastavlja da zivi u uverenju kako je toliko bogata,
ekonomski razvijena i snazna u vojnom pogledu - a te ocene
tesko je osporavati - da svaki medjunarodni institut i
obaveza - pa cak i prema saveznicima - sputava slobodu
njenog jednostranog delovanja i smanjuje njihovu
efikasnost. A to je vec - duboka zabluda. Pa i pored toga,
Sjedinjene Drzave ispoljavaju sve vecu sklonost da deluju
na osnovu "fleksibilnih ad hoc" koalicija, proklamujuci
njihove ciljeve i omogucavajuci onima koji to zele da se
pridruze. Sastav tih koalicija moze izgledati veoma cudno,
ali se to objasnjava iskljucivo celishodnoscu.
U avganistanskoj kampanji saveznici Amerike bili su
Pakistan, Rusija i, u izvesnoj meri Velika Britanija. Ali
ne zato sto je Velika Britanija clanica NATO, vec zato sto
je ona imala preostalo iz kolonijalnih vremena sopstveno
iskustvo pohoda na Avganistan, sto se Amerikancima ucinilo
korisnim. Da li je neko mogao i da zamisli pre par godina
da ce Sjedinjene Americke Drzave, zajedno sa Rusijom i
Pakistanom - i ne bez pomoci Irana koji je pomogao Rusiji
da naoruza i obuci vojsku Severne alijanse - zajednickim
naporima unistavati izmaklo kontroli tajno cedo americkih i
pakistanskih specijalnih sluzbi - talibana. E, to se moglo
desiti jedino u nekakvom nocnom kossmaru.
Naravno, na samitu u Letoniji prisustvovali su i
visokopostavljeni natovski cinovnici, i delegacija senata
SAD. Izgovorene su sve potrebne reci o neophodnosti NATO u
novim uslovima i o zelji da se u alijansi vide novi
clanovi. Ali ako je za natovske cinovnike sirenje alijanse
danas maltene jedinstvena misija, kojom se opravdava
celishodnost njegovog postojanja, dakle, postojanja
organizacije i njih samih, cinovnika, za Sjedinjene
Americke Drzave statistika izgleda kudikamo manje
optimisticna. U svakom slucaju, broj americkih politicara
koji podrzavaju prijem u NATO novih clanova, znatno je
manji nego sto je to bilo prilikom prijema u alijansu
Poljske, Madjarske i Cceske. Danas je sasvim jasno da se
desilo nesto najstrasnije sto se moze desiti sa
vojno-politickim savezom - gubljenje protivnika i misije. I
ako nova misija ne bude pronadjena u najskorije vreme, onda
ce perspektiva da postane "mrtva proroda" za
Severnoastlantsku alijansu biti surova neizbeznost. Nece
ovde pomoci ni prijem novih clanova. Na protiv, to samo
moze iskomplikovati situaciju, odvlaceci snage i resurse od
resavanja zaista neophodnih zadataka.
Danas se mnogo prica o razradi nove doktrine NATO, o tome
da ce alijansa preuzeti na sebe takve funkcije kao sto je
sprecavanje sirenja oruzja za masovno unistavanje, borba
protiv terorizma, nezakonitog promerta narkotika, nelegalne
migracije itd. Medjutim, sasvim decidno moze se kazati da
prilagodjavanje alijanse odbijanju novih izazova i
opasnosti po medjunarodnu bezbednost u nizu slucajeva
izizkuje znacajne snage i sredstva, a u pojedinim
situacijama jednostavno nije ni moguce. Jer previse se
aktuelna situacija razlikuje od onih ciljeva i zadataka
koje je sebi postavila organizacija prilikom njenog
stvaranja.
Preuzecemo na sebe smelost da ustvrdimo, da buducnost NATO
umnogome zavisi od toga koliko ce postati realno
partnerstvo te organizacije sa Rusijom. Jedino u uslovima
najtesnje saradnje i integrisanja sa Rusijom moguca je neka
nova misija za alijansu.
U uslovima integracije sa NATO u cilju resavanja
zajednickih zadataka bezbednosti problem sirenja alijanse
za Rusiju ce, svakako, biti potisnut u drugi plan. On je
vec i danas izgubio svoju ostricu, mada principijelni odnos
prema sirenju Severnoatlantskog saveza kao krupnoj
istorijskog gresci Zapada Rusija nece promeniti. Za to
postoje dva razloga. Prvi - znacajna "devalvacija" akcija
alijanse posle 11. septembra 2001. godine, a drugi razlog
skopcan je sa nadom u principijelno novi karakter odnosa
izmedju Rusije i NATO.
Sve sto je receno, naravno, ne znaci da ce Rusija cutke i
bespogovorno prihvatiti ukljucivanje u alijansu bilo koje
drzave a da se pri tom ne uzmu u obzir vitalni ruski
interesi. Danas je ukljucivanje u NATO Baltickih drzava za
Rusiju vise problem politicko-psiholoske prirode i pitanje
unutarpoliticke stabilnosti. Kudikamo je vise
zabrinjavajuce uporno koketiranje sa alijansom ukrajinske
strane. U tom pitanju Zapad mora da ispolji delikatnost,
jer neoprezni potezi i neopravdasni avansi Ukrajini mogu
veoma mnogo pokvariti odnose na relaciji alijansa - Rusija.

I nije stvar ovde u tome sto Rusija po staroj "imperijskoj"
tradiciji ne zeli da Ukrajinu vidi u NATO. Proces
vojno-politickog zblizavanja Ukrajine sa Zapadom nezibezno
zadire u niz znacajnih strateskih interesa Rusije, pa bi o
tome trebalo porazmisliti unapred. Kao prvo, prema
sporazumu sa Ukrajinom Sevastopolj je jos, u krajnjem
slucaju do 2017. godine, pod zakupom Rusije i koristi se
kao osnovna baza ruske Crnomorske flote. A zamenik
sekretara saveta za nacionalnu bezbednost i odbranu
Ukrajine Sergej Pirozzkov izjavio je nedavno, da je
"Ukrajini neophodno da resi pitanje baziranja crnomorske
flote jer, saglasno kriterijumima NATO, zemlja na cijoj se
teritoriji nalaze inostrane vojne formacije, ne moze
postati clanica alijanse". Premestanje baze ruske
Crnomorske flote iz Sevastopolja u Novorosijsk kostalo bi
na desetine milijardi dolara i izisivalo mnoge godine za
izgradnju tehnicke baze i neophodne infrastrukture.
Na ukrajinskoj teritoriji nalazi se jedna od osam radarskih
stanica sistema za rano upozoravanje o raketnom napadu. I
za Rusiju je od izuzetnog znacaja da ima slobodno dobijanje
informacija sa tog radara. Ukrajina je vec pripremila svoje
predloge za program "Membership Action Plan" - standardni
set zahteva, koje treba da ispuni zemlja koja zeli da
stekne status zvanicnog kandidata za ukljucivanje u NATO.
Naravno, o tome ne govore najvisi drzavni rukovodioci,
opunomoceni da formulisu spoljnu poliitiku zemlje, ali zato
o tome govore prilicno visokopostavljeni drzavni cinovnici.
I takve se izjave mogu tretirati, u najmanju ruku, kao
svojevrsni "probni baloni", ali imaju i unutarpoliticku
konotaciju. Predsednik Kuccma, najblaze receno, nije bas
popularan na Zapadu pa je moguce da smatra da moze
popraviti svoju reputaciju na taj nacin sto omogucava
cinovnicima da daju izjave koje pogadjaju ruske interese.
Ali zato za NATO neopreznost po pitanju uzajamnih odnosa sa
Ukrajinom moze biti vise nego pogubna.

GLI AIUTI FRUTTANO...

Esperti della UE hanno scoperto che almeno 4.5 milioni di
Euro, facenti parte di pacchetti di "aiuti" per il protettorato del
Kosmet, sono finiti nel paradiso fiscale di Gibilterra. Alti
funzionari dell'UNMIK sono probabilmente coinvolti nel
trasferimento illegale di questo denaro.

+++ EU-Hilfsgelder für Kosovo und Metochien
veruntreut +++

BRÜSSEL, PRISTINA, 18.Juli 2002. Experten
der EU haben Geldsummen in Höhe von 4,5
Mio. Euro, welche als Hilfsmittel für die
serbische Provinz Kosovo und Metochien
ausgezahlt wurden auf Bankkonten im
Steuerparadieses Gibraltar entdeckt. In den
illegalen Geldtransfer waren offenbar hohe
Mitglieder der UNMiK-Verwaltung verwickelt.

BEOGRAD.COM / AMSELFELD.COM

(Version francaise: http://kosovo02.chiffonrouge.org )

What's Happening in Kosovo today?
A film that breaks the silence.

Interview:
Michel Collon and Vanessa Stojilkovic on
their new film
The Damned of Kosovo

(Interview: Antoine Renard. Translation:
Mick Collins)
++++++++++++++++++++++++

Chased from her apartment in Pristina,
Maria would not have had a life
except that she looked Albanian. Her
nephew, an interpretor for the UN, was
savagely murdered. Silvana's husband was
kidnapped, and she hasn't had any
news about him for two years. Stanimir's
home was burned down. What do
they have in common? They are Serbs and
live, or rather survive, in Kosovo.
Why don't the media talk more about this
region occupied by NATO? The new
film by Michel Collon and Vanessa
Stojilkovic breaks the silence. And sounds
an alarm to all people now threatened by
these wars of globalization. . . .

+++++++++++++++++++++

How did this film come to be?

Michel Collon. I did this report on
Kosovo to get a first hand look at the
current situation of the Serbs and other
national minorities. I remembered
what Bill Clinton said just as he began
the bombing of Yugoslavia: "Our
resolve is the only hope for the people of
Kosovo to be able to live in
their own country. Imagine if we closed
our eyes and if these people were
massacred, right on NATO's doorstep. It
would be discredited."
Clinton spoke of the Albanians. But
today, what about the Serbs and the
other national minorities, the Roma
[Gypsies], Gorans, Turks, Egyptians,
Muslims . . . who have lived in Kosovo for
centuries? Are they secure with
45,000 NATO troops in their country?

And what did you see?

Michel Collon. An accumulation of
suffering that no one could imagine here.

But the media don't speak to us about
Kosovo anymore. Isn't the situation
there under control?

Michel Collon. Quite the contrary! What I
saw was: bombing attacks,
assassinations, expulsions and the
destruction of homes, kidnappings and
families in anguish, constant threats.
The situation is overwhelming:
A veritable ethnic cleansing that has run
off a large part of the
non-Albanian population and has terrorized
those who've stayed.

What were you able to show concretely?

Michel Collon. About twenty interviews
give the victims a chance to speak
out. Their testimonies, dignified but
full of emotion, brought tears to my
eyes. It was absolutely necessary to pass
on their tragic message.
To break the media silence that currently
surrounds Kosovo.
Their fate is a terrible warning to all
people: an occupation by the US,
or by the NATO powers, is in no way a
solution. On the contrary,
it guarantees terrible suffering for all
the people of these occupied regions.

The presence of NATO troops has not put a
stop to the violence?

Michel Collon. Not only has it not
stopped the violence, but the film shows
several exclusive documents that reveal
NATO's complicity with the authors
of this violence: the militias of the KLA
separatists.

Did you have any problems in making the film?

Michel Collon. Of course, in such a
climate of terror, a Serb cameraman
is risking his life if he films in a
'non-Albanian' zone. But I had
the good fortune to work with a very
motivated crew. Some
very courageous people to whom I owe a
great deal.

Vanessa, how did you get involved in the project?

Vanessa Stojilkovic. At 25, I had already
tried several different jobs in
the photographic media, including being an
editor. After a contact through
the internet, Michel Collon offered me the
opportunity to re-start the
writing and editing of his film, which had
broken down because of some
health problems his previous director had.
I accepted immediately.

Because you're French but from Yugoslavia?

Vanessa Stojilkovic. Yes and no. Yes,
because in fact I had several members
of my family who died or suffered terribly
in this war. I was very
distressed by it. Then, this film allowed
me to fulfill the promise I had
made to them down there: To bring the
truth to the West. Unfortunately,
many of them are already dead and others
soon will be.
The stress of the war and the bombing
provoked enormous problems of
hypertension that they didn't have the
means to treat. And cancer is
growing at an alarming rate. People are
dying in misery. The toll of the
war for all of Yugoslavia is not just
reflected by the number of dead, but
also by the physical and psychological
conditions of those who survived.
And their lack of any future.
Michel Collon truly gave me a gift
when he offered me the primary
material of the interviews he put
together. And his cogent analyses that
tie this war, in such a clear fashion, to
the movement for globalization. In
assembling and shaping this material, I
was able to give voice to my pain,
to keep my promise, and to grieve.

Michel Collon. In fact it's Vanessa who
gave me a marvelous gift. I worked
four days on the filming. She worked four
months on the editing. Not at
all easy, as I am not a professional
filmmaker, and what I brought to the
film was in itself not really very
significant. Thanks to her, thanks to
her remarkable commitment, many people in
the world will be able to discover
a very important reality.

Does this film address itself only to the Serbs?

Vanessa Stojilkovic. Not at all! My
principal motivation was above all to
open the eyes of all the 'native¹ French
or all the people of Western Europe who have
been misinformed.
To make them aware, for example,
that we have been depriving the
non-Albanians of decent health care: People
are dying because they don't have anything
to treat them with, because they
don't have the necessary medical
equipment. That Serb children don't have
schools to go to. That a hundred churches
have been destroyed. And that
all this is still going on.

Is this a 'pro-Serb' film?

Michel Collon. No. First, it also states
the case for other national
minorities, those who have also been
persecuted, 'cleansed'. The Roma
(Gypsies), for example, chased off all
over Europe, these days. And
murdered in Kosovo. And also the Jews,
Gorans, Muslims, Turks, Egyptians...
Minorities about whom silence is
dominating. And then, many Albanians find
themselves equally victimized by a mafia
system based on terror. One of them was
able to testify in front of our
camera. He was persecuted because he
married a Serb!
In fact, I am neither pro-Serb, nor
pro-Albanian. I think that all
these people find themselves victims of
hidden strategies: The US wanted,
just like their allies, to destroy
Yugoslavia which they saw as too Leftist.
They wanted to control the oil routes that
pass precisely through there.
They wanted to install their super-base,
Camp Bondsteel. And they have
succeeded, by utilizing --no, by
themselves inciting-- this conflict between
the Serbs and the Albanians.
Do you know that presently Washington
has signed 99 year leases for all
the runways used by its bombers? Could
someone explain to us how these
bombers will help resolve the problems of
the people of Kosovo?

A much wider strategic objective, then?

Michel Collon. Exactly. This military
base brings the US bombers very
close to Moscow and to the Caucauses. It
is part of a larger plan of
encirclement, because Washington doesn't
think Putin and his current
positions will necessarily last forever.
And moreover, by breaking up
Yugoslavia as part of a global plan they
sent out this message to the people
of the world: If you resist
globalization, you will be destroyed.
An editorial in the New York Times
on the eve of the war had already
clearly stated this: "For globalization
to work, America must not demure
from acting like the omnipotent
super-power that it is. The invisible hand
of the market never functions without the
hidden fist. McDonalds cannot
prosper without McDonnel Douglas, the
builder of the F-15 fighter. And the
hidden fist that guarantees a secure world
for the technologies of the
Silicon Valley is called the US Army, Air
Force, Navy and Marines."

You have written several books on these
themes. Why a film?

Michel Collon. I realized that this
medium allows one to touch those who
don't read. And it is ideal for
stimulating debate. Each person can easily
give a cassette to a friend, a relative.
Or organize at his home a little
screening and discussion.
And this is urgent because Mr Bush has
announced that he will attack a
number of other countries. A great reason
for progressives to resume the
discussion of what happened in Yugoslavia.
Did the results of the NATO
intervention correspond to its promises?
Are there other hidden interests
here? Was public opinion manipulated by
the media lies?

Yugoslavia, is this a preview of what will
happen to Iraq, Palestine and others?

Michel Collon. Yes. Globalization,
that's the war, essentially. The
policies of the multinationals only widen
the gap between the rich and poor
on this planet. War became the number one
method to break their resistance.
The war against the Palestinians and the
Iraqis, 'Plan Columbia', the
interventionist agression against the
Congo, threats against Iran, Syria,
North Korea, all that is part of the same
global war.

Vanessa Stojilkovic. The young people
organized against globalization must
inform themselves more seriously on these
wars. A country that has used
chemical weapons like Agent Orange,
depleted uranium bombs and other such
filth can not be allowed to manipulate us
and to make us believe that it
waged this war for the liberties and the
rights of Man. We can't let them
rule the world and organize these wars in
the financial interests of the
multinationals. And I'm also angry at the
European nations that were
complicit and profited from this war.
This film is a testiment, a warning, a
call for help. For the people of
Kosovo and for all the people who are
threatened. The next time NATO or the
Euro Army prepare to bomb another country,
the people of the NATO countries
must rise up and intervene on a mass scale
to stop their governments.

A previous film, "Under NATO Bombs", was
translated into many languages.
What about this one?

Vanessa Stojilkovic. I have just finished
the Serbo-Croat version.
And other translations are in the works.
With the new technologies for
editing on computer, you can easily
replace one track on the editing, for
example, the voice-over track or the
subtitles, with another. We have
already started for translations in
Spanish, Russian, Dutch.
And we think that the English and Arabic
versions, maybe German and Italian,
will also be very useful. For all that,
and for a maximun distribution,
we're looking for help.

Because the fate inflicted on Yugoslavia
threatens other countries?

Michel Collon. Exactly. This film speaks
to all the people of the world.
Kosovo was a warning to the whole planet.
All people who do not want to
live on their knees, all countries who
want to determine their own
destinies, risk being hit by this global
war that Mr Bush and his pals are
planning. The only issue is to create a
huge international front of
resistence to this war.
++++++++++++++++++++++++++

To order:
Full Name: ..............................
Street number: : ...............................
City, Zip code : ...............................
Country : ..........................................
E-mail : .....................................

I want to order :
O ....... Copies in French of ³¹The Damned of Kosovo²
O ....... copies in Serbo-Croat

Wants information on other versions
O English O Spanish O Italian O Russian O Dutch O Arabic O German

Wants to help make this film known :

Suggestion : ......................................................

Send this back to :
michel.collon@...

For Spanish version (in Spanish, please!):
To : Manuel Espinar <mespinar@...>

ARTEL GEOPOLITIKA by www.artel.co.yu
office@...
Datum:21. juli 2002. godine

Prof. dr OSKAR KOVA?: Privatizacija u Jugoslaviji

Izlaganje na Okruglom stolu Beogradskog foruma na
temu "Privatizacija u Jugoslaviji"
09. 04. 2002

U pri?i za ovaj skup smo objasnili da privatizaciju,
pod navodnicima, razmatramo u pirem kontekstu zbog
toga sto to nije samo ekonomsko pitanje sto pokazuje
potrebu da sve drustvene nauke i struke u?estvuju u
raspravi.
Privatizaciju stavljamo pod navodnike, iz slede?ih
razloga. Privatizacija nije nikakav tehni?ki,
organizacioni posao, deo nekih navodnih reformi,
nego je privatizacija u sustini uvek preraspodela
kapitala u jednoj dr?avi, pa ?ak i preraspodela
kapitala u medjunarodnim razmerama. Privatizacija
nikada nije nosila pozitivni kontekst zato sto
nikada nije bila sastavni deo nekog progresivnog,
drustvenog projekta kojim se nesto pomera ka nekom
boljitku u nekom drustvu, nego je privatizacija uvek
bila reakcija na nesto sto se prethodno desilo.
Sa stanovista toga treba da razlikujemo
privatizaciju u danas razvijenim zemljama i
privatizaciju koja je manje vise nametnuta zemljama
u tzv. tranziciji.
Kada je re? o razvijenim zemljama, tamo je
privatizacija mo?da prete?no motivisana ekonomskim
razlozima. U zemljama u tranziciji je potpuno jasno
da je privatizacija prete?no motivisana politi?kim
razlozima. Interesantno je da se o privatizaciji u
razvijenim industrijskim zemljama nije moglo
ozbiljnije govoriti do 80-tih godina proslog veka.
Ta vrsta privatizacije bila je reakcija na nesto sto
se prethodno dogadjalo. Od 1929-te do 1932-ge godine
trajala je do proslog veka velika-ekonomska kriza.
Sve krize izmedju dva svetska rata su dovele do toga
da je tada dr?ava spasavaju?i preduze?a koja su
propadala tokom krize fakti?ki pove?ala dr?avni
kapital u tim zemljama. Za vreme rata stvarala su se
dr?avna preduze?a za namensku proizvodnju, za
odbrambene svrhe, itd. a zatim, je dr?ava
investirala (u posleratnom periodu) u infrastrukturu
u saobra?aju, u ?eleznicu, autoputeve, proizvodnju i
distribuciju elektri?ne energije, ali ?ak i u ono
sto se obi?no zove socijalna infrastruktura, dr?ava
blagostanja. Kasnije je dr?ava nastavila da
investira one projekte koje imaju jako duga?ak
period efektuiranja, u kom periodu ne donose prinos,
a i posle toga donose manji prinos nego neki
kratkoro?no tr?isno-atraktivni projekat. Sve se to
desavalo i bilo je prihva?eno negde to tih 1980-tih
godina. Onda kada je privatni kapital u velikim
firmama, u multinacionalnim kompanijama, preovladao
demokratsku parlamentarnu strukturu u tim zemljama.
Tada se pokazalo celishodnim da se ka?e: taj ogroman
kapital nema vise razloga da bude dr?avno
vlasnistvo, to sve treba privatizovati i, naravno,
kada se veliki kapital na brzinu ho?e privatizovati,
onda to bude bud zasto. Potpuno je razumljivo da
krupan kapital u liku velikih preduze?a i te kako
voli da uzme sve to sto je dr?ava morala da otudji,
jer drugog resenja nije bilo u ve?em delu proslog
veka. Medjutim, ni u razvijenim zemljama objektivno
nije mnogo uradjeno u tim kampanjama tzv.
privatizacije. U SAD posta na koju ima mnogo
prigovora, uopste nije bila predmet pokusaja
privatizacije, jer znaju koliko je to vitalan i
va?an sistem. Nema?ka je imala kratku raspravu o
?eleznicama i raspravu je vrlo mirno zavrsila sa tim
da bi to tra?ilo promenu Ustava, a to im ne pada na
pamet.
U Velikoj Britaniji, gde se to jako ?elelo, bilo je
mnogo reakcija, napisane su knjige i knjige na temu
"rasprodaje porodi?nog srebra". Toj vrsti
privatizacije dr?avnog kapitala stvorenog sa puno
razloga, sa odredjenom funkcijom se protivilo sa
objasnjenjem da bi to bila rasprodaja porodi?nog
srebra. I ne samo da nije mnogo uradjeno sa ovom
tzv. privatizacijom jer je bilo dobrih razloga da te
infrastrukturne i druge delatnosti ostanu u javnim
preduze?ima, nego i tamo gde je nesto uradjeno
rezultati bas nisu impresivni. U Velikoj Britaniji
?eleznice su privatizovane, ali samo gornji postroj.
Zna?i, izdato je da saobra?aj obavljaju privatna
preduze?a, ali donji postroj i njegovo odr?avanje
ostalo je na grba?i dr?ave. Rezultat je
katastrofalan; smanjen je broj vozila, smanjen je
saobra?aj, neta?an je saobra?aj, a saobra?ajne
nesre?e se redjaju jedna za drugom.
U Kaliforniji je distribucija elektri?ne energije u
katastrofalnom stanju, pa sada dr?ava Kalifornija
misli da kupi jedan deo elektrana i distributivnog
sistema da bi gradjanima obezbedila struju. Ne samo
da je dr?ava s vremena na vreme spasavala preduze?a,
nego se ?ak i u tr?isnim privredama preduze?a
spasavaju tako sto ih preuzimaju zaposleni.
U SAD se razvija jedan poseban pokret, po principu
ESOP programa, sto zna?i akcionarstvo zaposlenih. Po
pravilu to zahvata ona privatna preduze?a koja su
ve? stigla pred ste?aj, ili porodi?na preduze?a koja
su prerasla mogu?nost odr?avanja od strane jedne
porodice. Ta porodica onda ponudi radnicima da
otkupe preduze?a, koja bi ina?e propala, a radnici
bi izgubili posao. Uz dr?avnu pomo? koja je u
Americi predvidjena u vidu poreskih olaksica i
raznih drugih stvari podsticaja, to se preduze?e
pretvori u akcionarsko drustvo u vlasnistvu radnika,
i nastavlja svoj ?ivot zato sto su zaposleni uneli
sve? kapital. Taj pokret je u Americi jako velik,
zahvata oko 10 miliona ljudi, a najpoznatiji primer
na tu temu nastao je kada je 1994. godine 54 hiljade
zaposlenih u tada najve?oj avionskoj kompaniji
Junajted erlajns preuzelo kompaniju u vlasnistvo
zaposlenih. Da bi pokrili deficite firme unapred su
se odrekli pove?anja plata za naredne dve-tri godine
i na taj na?in stvorili izvore sredstava za
poslovanje firme. Kada su firme koje je dr?ava
sanirala stale na noge, opet je nekome palo na pamet
da ih treba privatizovati. Otimanje dr?avnog
kapitala koji je s pravom ulo?en u te sektore mo?e
da bude ekonomski interes velikih kompanija i to
jeste bio motiv privatizacije na Zapadu, ali
objektivno to tamo nije dostiglo neke velike
razmere. Ova vrsta privatizacije koja se i kod nas
odvija u vidu akcionarstva zaposlenih i sireg
stanovnistva, to se opet iz nevolje tamo pojavio jer
su radnici po?eli da spasavaju svoja preduze?a, a
dr?ava ih u tome podr?ala.
Kod privatizacije u tzv. zemljama u tranziciji je
potpuno jasno da se i tu radi o otimanju dr?avnog
kapitala, s tim sto su razmere tog kapitala ogromne,
jer je to bio ve?inski oblik vlasnistva. Potpuno je
jasno da to otimanje dr?avnog kapitala, nije mogu?e
bez unistenja same dr?ave. A za to treba velikih
snaga i to po pravilu ?ine spoljni faktori koji
name?u ceo proces tranzicije, ali naravno to ne bi
mogli da urade da nemaju svoje doma?e
istomisljenike, (kao sto je to izmedju ostalog i kod
nas). Ti istomisljenici sprovode sve te se "reforme"
uklju?uju?i "privatizaciju" ?iji je cilj da se taj
ogroman kapital preraspodeli iz jednih u druge ruke,
a ponekad i iz jedne dr?ave u drugu dr?avu.
Zasto se to radi i zasto je to politi?ki motiv u
zemljama u tranziciji? Zato sto niko ne?e sasvim
jasno da ka?e, ali zapravo misle da je tranzicija
prelaz iz nekih oblika realnog socijalizma ili
decentralizovanog samoupravnog socijalizma u
kapitalizam. Pa kako mo?e da se predje u kapitalizam
bez kapitalista? Nikako. Da bi se kapitalisti
stvorili, dr?avni kapital mora da se koncentrise na
mali broj ljudi, da se stvori kapitalisti?ki sloj i
kapitalisti?ka klasa koja ?e onda sa spoljnim
faktorima preuzeti ne samo upravljanje tim
kapitalom, nego i zemljama u celini. Da bi to lakse
prolazilo ta namera se tako jasno ne ka?e, nego se
kamuflira iza pojmova ekonomske efikasnosti i
reformi i zato ve? 10 godina u svetu traje kampanja
satanizacije svakog drugog oblika svojine sem
privatne svojine. ?ak je izmisljena i floskula o
socijalisti?koj svojini. Koja je to svojina koju
prethodni kapitalizam ili ve? neko drugi nije
izmislio? Pa dr?avna svojina nije izmisljena u
socijalizmu.
Sve se ?ini da, se svaki drugi oblik svojine sem
privatnog satanizuje da bi lakse mogao da se izlo?i
prerasporedi i rasturanju. Medjutim, za satanizaciju
pod izgovorom da su svi drugi oblici vlasnistva
manje efikasni od privatnog vlasnistva, nema
nikakvih dokaza. Oni dokazi koje neko povremeno
pokusava da pru?i, nisu ozbiljni. A medju suprotnim
dokazima, stoji da za ekonomsku efikasnost nije
najva?niji oblik svojine, nego sto sta drugo.
Najefikasnija ?eli?ana u svetu, u Ju?noj Koreji, je
u dr?avnoj svojini. Konferencija UN za trgovinu i
razvoj avgusta prosle godine je objavila jedan veoma
dobar istra?iva?ki rad koji se bavi kineskom
privredom da li socijalisti?ki vlasni?ki odnosi,
oblici svojine, mogu da budu kompatibilni sa
tehnoloskim napretkom? Niko ne spori da kineska
privreda brzo raste, da ima preovladjuju?e dr?avne
oblike vlasnistva, a da se i tu desava izvesno
rasejavanje. Pitanje je ostalo: da li ?e dugoro?no
kineska privreda ostati efikasna, tj. da li mo?e da
generira tehnoloski progres sa ovim navodno,
socijalisti?kim oblicima svojine? To je veoma
ozbiljna studija koja na kraju dolazi do zaklju?ka
da nema nikakve nekompatibilnosti izmedju
sposobnosti kreiranja tehni?kog progresa (samim tim
i privrednog rasta) sa rearfimacijom, u sustini,
jednog javnog oblika vlasnistva. Nevolja je sto
nismo svi takvi kao Kina. Kina je velika i njoj se
priznaje u tekstu da je to socijalisti?ka
industrijski polu razvijena zemlja sa prete?nim
dr?avnim vlasnistvom preduze?a koja su u visokom
stepenu samostalna i izlo?ena tr?istu. Postavlja se
pitanje, zasto se to zabranjuje drugim zemljama a
kod Kine se priznaje? Mi smo imali i imamo jedan
specifi?an oblik svojine, a to je drustvena svojina.
Ona je nastala na razne na?ine. Delom i od dr?avne
svojine, delom i od zadu?ivanja u inostranstvu, a da
su to preduze?a otplatila. Poenta je da to ve? od
Ustava iz 1974-te godine, pa Zakona o preduze?ima,
nije nikakav nesvojinski oblik, ve? sadr?i u sebi
sve atribute svojinskih prava. Preduze?e kao pravno
lice, ili lice koje zastupa to preduze?e, ima sva
prava koris?enja, plodou?ivanja i raspolaganja sto
su atributi svojine i sa te strane je drustveno
preduze?e bilo sposobno za ?ivot kao i svako drugo
preduze?e. Naravno, vremenom se razmisljalo o tome
da se ta preduze?a korporatizuju, da se pribli?e
pojmu i sablonu akcionarskih drustava. Dva autora,
jedan nosilac Nobelove nagrade iz Velike Britanije
D?emjs Mid i jedan nas nekadasnji sugradjanin, sada
je u Zagrebu, Branko Horvat, bili su na stanovistu
da samoupravno preduze?e jeste u stvari implicintno
akcionarsko drustvo. Tom preduze?u, kao pravnom
licu, pripadaju atributi svojine, a kroz donosenje
odluka, naro?ito o investicijama i raspodeli se
fakti?ki vrse vlasni?ke funkcije. Od toga pa do
stampanja i distribucije akcija zaposlenima je samo
jedan prirodan korak koji treba uraditi. Jedino po
?emu su se oni razlikovali od onoga sto je uradjeno
u nasoj vlasni?koj tranformaciji jeste sto se akcije
ne bi delile pojedincima. Po njihovom misljenju,
akcije bi ostale na gomili u preduze?u i svako od
zaposlenih bi imao pravo na odredjenu koli?inu
akcija i da pravo da dobija dividendu koja se
ostvaruje po akcijama. Akcije bi ostajale u
preduze?u kada ?ovek ode u penziju, a akcije bi
dobilo novo lice koje se zaposljava u tom preduze?u.
Od sli?nog stanovista je polazio Zakon o vlasni?koj
transformaciji i privatizaciji koji je va?io do
prosle godine. Radni?ke akcije bile su besplatne jer
su rezultat rada zaposlenih u prethodnom periodu.
Akcije su fizi?ki podeljene pojedincima, a
opravdanje za to je bilo da to, izmedju ostalog,
omogu?ava da se kapital se preliva iz preduze?a u
preduze?e iz grane u granu i da je to normalno
pogotovo kada je razvijeno finansijsko tr?iste.
Dakle, logika tog sistema vlasni?ke transformacije
bila je zasnovana na tim premisama i u sustini mo?e
da se ka?e da je u nasim preduze?ima jednako dobro
prihva?eno. Pre sadasnje vlade, koja je donela drugi
Zakon o privatizaciji, stanje je bilo slede?e: prema
statisti?kom godisnjaku Srbije za 2000. godinu,
preduze?a sa drustvenim kapitalom je bilo svega 4
482, od toga u industriji 1 220. Januara 2001.
godine gotovih procena vrednosti preduze?a i onih
predatih elaborata koji su ?ekali na odobrenje ili
ocenu, ukupno je bilo 4 136. Prvi i najva?niji
korak, program emitovanja akcija i korporatizacije,
uradilo je vise od 90% preduze?a. Uopste nije nista
moralo da se po?ne iz po?etka jer je najve?i broj
preduze?a ve? bio zahva?en.
Na ?alost, promenila se vlast, prvo je zabranjena
dalja primena zakona, par meseci se nista nije
radilo, a onda je donet jedan zakon koji ima
nekoliko teskih nepovoljnih karakteristika. Prva je
naravno, da je to jedna masovna nacionalizacija.
Drustveni kapital, tj. kapital pravnih lica,
pojedina?nih preduze?a, upisan u zemljisne knjige,
sudske registre, itd. jednim potezom pera ovim
Zakonom o privatizaciji je stavljen u ruke vladi
koja ima neograni?ena prava da taj kapital prodaje
kad ho?e, kako ho?e i maltene kome ho?e. Jeste,
postoji tender i akcija ali Odluku o prodaji
pojedinih preduze?a isklju?ivo donosi vlada. Samo
preduze?e se o tome samo obavestava, a nema nikakvog
prava u odlu?ivanju. To je svakako najkrupnija
posleratna nacionalizacija u Jugoslaviji, na stranu
da je to krsenje saveznog Ustava, republi?kog
Ustava, Zakona o preduze?ima i saveznog Zakona o
vlasni?koj transformaciji, zato sto se tu krse
osnovna prava preduze?a u svakom tr?isnom sistemu.
Nasa sva preduze?a, pa i drustvena imaju standardne
organe upravljanja kao sto va?i svuda u svetu u
akcionarskim drustvima. To je skupstina akcionara,
upravni odbor i direktor. Po va?e?im zakonima, u
preduze?ima, svuda u svetu pa i kod nas, pogotovu o
promeni statusa o prelasku iz jednog pravnog oblika
u drugi pravni oblik preduze?a, mo?e isklju?ivo da
odlu?uje skupstina preduze?a. Ta odredba saveznog
zakona je prekrsena, odluku sada donosi republi?ka
vlada, a republi?ka vlada na to nema pravo.
Da ne ulazim dalje nabrajanje i to koje su sve druge
odredbe Ustava i Zakona povredjene, ali moram da
ka?em da je sa stanovista odnosa prema gradjanima
svakako najve?a greska ta sto su ste?ena prava u tom
procesu emitovanja akcija sada prekinuta. Jedan
veliki broj gradjana u ovim preduze?ima o kojima sam
sada govorio je ostvario pravo akcije i to tako da
je u tim preduze}ima do 60% kapitala moglo besplatno
da se podeli zaposlenima, penzionerima i svim
gradjanima. Novi zakon to ne daje, daje maksimalno
do 30% i to samo zaposlenim u preduze?ima. Apsolutno
nije jasno kada, kako i koliko ?e drugi gradjani
dobiti, a i to pravo u preduze?ima je podeseno tako
da se 30% dobija ako se odmah udje u proces
privatizacije, 20% posle godinu dana, a 10% posle
dve godine, to zna?i da se to krajnje malo isplati
onim preduze?ima koje iole ozbiljno ?ele to da rade.

Najgore je u celom tom procesu to sto postoji
strasan voluntarizam; ne samo da zakon ostavlja
ovlas?enja vladi, nego vlada obilato uredbama
uredjuje tu stvar i odstupa od ?itavog niza osnovnih
principa procene preduze?a i od utvrdjivanja cene na
nekim oblicima licitacija gde se cena mo?e spustiti
do besmisla.
Valjda ?e u ovoj zemlji da se promeni vlast, valjda
?e parlament biti u stanju da donese nove zakone,
valjda ?e ustavni sudovi kojima su podneti dokumenti
iz kojih se vidi da je ovaj republi?ki zakon
neustavan, staviti van snage te osporene odredbe
ovog zakona. Postavlja se pitanje, sta ponuditi
tada? Ne po?injemo mi od praznog lista papira. Imamo
jedno zate?eno stanje. I iz tog zate?enog stanja
treba posti?i neke razumne i realisti?ne ciljeve. S
ozbirom na okolnosti u kojima ?emo to raditi,
verovatno ?e biti najbolje do maksimalne mere
koristiti neka pozitivna iskustva i neka pozitivna
programska dokumenta zapadnoevropskih i tr?isnih
privreda. Kod njih participacija zaposlenih u
upravljanju preduze?ima i participacija u kapitalu
postaju potpuno legitimne stvari. Posle gospodje
Ta?er u Velikoj Britaniji u kojoj oni izri?ito ka?u
da ?e kada budu vrsili privatizaciju cilj toga biti
da se broj akcionara u drustvu prosiri, dakle da to
bude narodno akcionarstvo i da se postepeno brise
razlika izmedju vlasnika i zaposlenih, zna?i, ta?no
to sto smo mi hteli i po?eli da radimo. Kad budemo
uveli te iste principe, mi ?emo da se pozivamo na
socijalnu povelju EU i na ?itav niz drugih stvari
koje nam daju za pravo. Tada nama narodno
akcionarstvo niko ne?e mo?i da ospori, kada je to u
skladu sa prihva?enim normama u EU.
Akcije bi pripale najve?em broju stanovnistva,
najve?em broju zaposlenih, naravno, svima jednako po
jasnim principima i po jednom vrlo upros?enom
mehanizmu. Da to bude jednostavno za sprovodjenje.
Znamo da su nasa preduze?a to ?elela. Sva su
izvrsila pripreme. Prema tome, kada bi se stvorili
povoljniji uslovi, to bi moglo da se veoma brzo
uradi.
Privreda nasa je u takvom stanju da se postavlja
pitanje da li bi dosadasnje resenje po kome je svaki
dinar upla?en preduze?ima za akcije otisao iz
preduze?a bilo odr?ivo? Svaki dinar je otisao ili u
republi?ki razvojni fond ili u Fond za t?`iste rada
i fakti?ki od emitovanja akcija preduze?a nikakve
koristi nisu imala. Nas bi cilj bio da to promenimo
i da preduze?a imaju dodatni sve?i kapital iz tog
procesa da bi mogli da resavaju probleme u kojima se
sada nalaze, da stanu na svoje noge i da najve?i
broj preduze?a postane tr?isno uspesno preduze?e.
Zbog toga ?emo morati da afirmisemo prinicip
emitovanja akcija za prosirenje kapitala firme, a i
verovatno da razmislimo sta sa kapitalom koji se
ne?e prodati. Zna?i, bi?e besplatnih akcija za
zaposlene i deo stanovnistva, ali jedan deo akcija
namenjenih prodaji mo?da ne?e da se proda. Taj broj
akcija sada pripada dr?avi, tj. akcijskom fondu i mi
ne znamo sta bi dr?ava sa tim radila. Naravno ima
mnogo potreba za tim, ali je umesno da razmislimo i
o tome ne bi li te neprodate akcije trebalo da
ostanu u preduze?u, da ostanu kolektivna svojina
zaposlenih i da taj kapital dakle, koji nije
nominovan na pojedince ostane kao izvor sredstava za
razvoj preduze?a.